شین مثل شعور

بسم ربّ الحسین

باز شرح کوتاهی بر بیتی از حافظ

 مست بگذشتی و از خلوتیان ملکوت      
به تماشای تو غوغای قیامت بر خاست (1)

معنی بیت : با دیدن حالات تو که سرشار از عشق و جذبه بود ؛ فرشتگان آه و حسرت سر دادند .

توضیح : طبق بعضی از احادیث ، ملائکة آسمان برای یاری امام حسین ( علیه السلام ) آمده بودند که امام اجازه ندادند . و همچنین روایات زیادی از وجود ملائکه در کنار تربت پاک امام حسین ( علیه السلام ) حکایت دارد مثلاً : از امام صادق ( علیه السلام ) نقل است که فرمود : خداوند هفتاد هزار فرشتة ژولیده موی غبار آلود را بر قبر امام حسین ( علیه السلام ) گمارده است که هر روز بر او صلوات می‌فرستند و برای کسانی که به زیارت او می‌آیند دعا می‌کنند و می‌گویند : پروردگارا ! اینان زائران امام حسین ( علیه السلام )  هستند برای آنان این کار را انجام بده و آن کار را انجام نده ! » (2) همچنین از امام صادق ( علیه السلام ) نقل است که فرمود : « هرگاه ابا عبد الله ( علیه السلام )  را زیارت کردید سکوت را رعایت کنید مگر برای خیر ؛ بدرستیکه ملائکة حفظة شب و روز در نزد ملائکه‌ای که در حائرند و مصافحه می‌کنند با ایشان ؛ ملائکه‌ای که در حائرند به آنان جواب نمی‌دهند از شدّت گریستن ؛ و پیوسته مشغول گریه و زاری هستند مگر وقت زوال خورشید ( ظهر ) و وقت طلوع فجر فجر که در این دو وقت ساکت می‌شوند پس ملائکة حفظه منتظر می‌شوند تا ظهر شود و تا فجر ظاهر شود که در این دو وقت با ایشان صحبت نمایند و آنان (ملائکة حفظه ) چیزهایی از امر آسمان می‌پرسند ؛ و امّا بین این دو وقت ، ملائکة حائر صحبت نمی‌کنند و از دعا و گریستن آرام نمی‌گیرند (3) و نیز از آن حضرت روایت شده که : « خداوند چهار هزار فرشته به صورت ژولیده مو و غبار آلود به شکل عزاداران و مصیبت زدگان ، بر قبر امام حسین ( علیه السلام ) موکّل کرده است که بر آن حضرت می‌گریند از طلوع صبح تا ظهر و چون ظهر می‌شود چهار هزار فرشته فرود می‌آیند و آن چهار هزار فرشته بالا می‌روند پس پیوسته گریه می‌کنند تا طلوع صبح (4) و نقل است که حوریان بهشت چون می‌بینند که یکی از ملائک برای کاری، بر زمین می‌آید از او التماس می‌کنند که برای ما تسبیح و تربت امام حسین ( علیه السلام ) به عنوان هدیه بیاور . (5)

می توان گفت که در بیت « مست بگذشتی و از خلوتیان ملکوت ... » از فرشته‌ها به « خلوتیان ملکوت » تعبیر شده و از « گذشتن » می‌توان « مردن » و با ادبتر بگوییم « شهادت » را استنباط کرد . شاید جملة « فلانی درگذشت » را بسیار شنیده باشید . « مست گذشتن » می‎تواند به معنای « عاشقانه از همه چیز دست شستن » باشد که مولی العارفین و سر سلسلة عاشقان ، امام حسین ( علیه السلام ) اینگونه از همه چیز گذشت ! (6)

نکته‌ای دیگر : طبق حدیثی از امام صادق ( علیه السلام ) وقتی امام حسین ( علیه السلام ) از مکه به سوی عراق حرکت کرد لشکرهایی از ملائکه و جنّ در حالیکه سلاحهای جنگی در دست داشتند به خدمت آن حضرت آمدند و عرضه داشتند که ما مطیعیم ، هر فرمانی که صادر بفرمایید انجام می‌دهیم؛ آن حضرت فرمودند که من به شما حاجت ندارم (7) . می‌توان تصور کرد که این لشکریان مخفی از دیده ، شاهد جانفشانی امام حسین ( علیه السلام ) در روز عاشورا بودند و در این حسرت می‌سوختند که اجازة نبرد با دشمنان آن حضرت را ندارند ؛ اینجا بود که به قول حافظ : از آنان غوغای قیامت برخاست !

پانوشتها :

1- غزل 21 ، بیت 6

2- شیخ صدوق  ـ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، نشر اخلاق ، چاپ چهارم ، زمستان 1379 ، صفحة 187 ، حدیث 16

3- شیخ عباس قمی ـ مفاتیح الجنان ، چاپ عترت ، چاپ دوم ، 1382 ، صفحة 825

4- همان

5- همان ، صفحة 920

6- حافظ در جایی دیگر می‎فرماید :

« من از آن دم که وضو ساختم از چشمة عشق      چار تکبیر زدم یکسره بر هرچه که هست » ( غزل 24 ، بیت 2 ) و این بیت مؤید این است که عاشق ، پاکباز است و از همه چیز خود در راه معشوق می‎گذرد و شاید بتوان گفت که امام حسین ( علیه السلام ) بهتربن الگوی عاشقان صادق ، در نشان دادن حقیقت عشق است .

7- آیت الله دستغیب ، عبد الحسین ـ سید الشّهداء ، انتشارات فقیه ، 1357 ، صفحة 59 ( علت اینکه امام فرمودند که به شما احتیاج ندارم این بود که خود آن حضرت اگر اراده می‌فرمودند می‌توانستند با قدرت الهی خویش و از راه غیر عادی تمام دشمنان خویش را از بین ببرند و قدرت ایشان به انوان امام از ملائکه و جنّ کمتر نبود امّا می‌خواستند امور را از راه عادی انجام دهند تا سیه روی شود هرکه در او غش باشد ! )