شین مثل شعور

بسم الله الرّحمن الرّحیم

شرح کوتاه یک بیت ( از حافظ )

چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت

شیوة جنات تجری تحتها الانهار داشت(1)  

معنی بیت : هنگام دیدار آن نازنین ، اشک از چشمم چون سیل روان بود .

یکی از چیزهایی که برای فهم یک بیت مهم است این است که بدانیم شاعری در حد حافظ از کلمات با دقت استفاده می کند . مثلاً در بیت فوق بجای « زیر بام قصر » می‌توانست « داخل قصر » یا « زیر سقف » و امثال این ترکیبها آورده شود امّا شاید حافظ نه به خاطر مشکلاتی که شاعران هنگام سنجیدن قافیه و وزن با آن مواجه هستند ؛ بلکه با توجه به احادیث و روایاتی که به او رسیده بود، کلمات را برگزیده است .

برای فهم این بیت و ربط آن با کربلا و امام حسین ( علیه السلام ) توجه به این نکته خالی از لطف نیست که یادآوری کنیم : طبق برخی از احادیث ، دعا زیر « قبة » شریف امام حسین ( علیه السلام ) مستجاب است . (2)  در این بیت « زیر بام قصر » می‌تواند به قبة بارگاهملکوتی امام حسین ( علیه السلام ) اشاره داشته باشد که طبق برخی روایات ، قطعه‎ای از بهشت است ( جنات تجری ... ) . امام صادق در این باره می‌فرمایند : « قبر امام حسین از روزی که دفن شده باغی از باغهای بهشت است » (3)

اگر چه ترکیب « حوری سرشت » در بارة امام حسین ( علیه السلام ) ( و کلاً ائمة معصومین ( علیهم السلام ) ) نمی‌توان سجایای اخلاقی ایشان را آنگونه که باید بنمایاند و این از تنگنای واژه‌ها حکایت دارد (4) آری این خاندان از فرشته بالاترند و به خاطر نبود مجال ، از این تعبیرات برای وصف آنان استفاده می‎شود به قول حافظ :

فرشته عشق نداند که چیست ای ساقی       بخواه جام و گلابی به خاک آدم ریز (5)

« تجری تحتها الانهار » از یک طرف شدت گریستن ( انهار یعنی نهرها ) و از طرف دیگر لذت از این گریستن را نشان می‎دهد ( با آوردن مثال از بهشت که در آن هیچ غم و اندوه و ... نیست ) و این شاید به خاطر این باشد که در اثر گریه بر مظلومیت امام حسین ( علیه السلام ) دل سبک می‎شود و احساس خوشحالی به انسان دست می‌دهد (6) چنان است که خدا را در بالای عرشش زیارت نموده است (7) گناهان بخشیده می‎شود و رابطه‎ای عاطفی و عاشقانه بین انسان و امام حسین ( علیه السلام ) ایجاد می‎گردد و در یک کلام « بهشت » به دست می‎آید . شاید به خاطر همین ارادتی که حافظ به امام حسین ( علیه السلام ) داشته سروده باشد که :

قدم دریغ مدار از جنازة حافظ       که گرچه غرق گناه است می‎رود به بهشت(8)

پانوشتها :

1- غزل 77 ، بیت 8

2- شیخ عباس قمی ، کلیات مفاتیح الجنان ، چاپ عترت ، صفحة 817 ، آداب مخصوص زیارت امام حسین ( علیه السلام )

3- شیخ صدوق ـ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، نشر اخلاق ، چاپ چهارم ، زمستان 1379 ، صفحة 201 ، حدیث 43

همچنین از ایشان در همین جا نقل شده که فرموند : جایگاه قبر امام حسین ( علیه السلام )گلستانی از گلستانهای بهشت است

4- چه زیبا سروده است محتشم کاشانی که :  آنگاه خیمه‎ای که ملک محرمش نبود     کندند از مدینه و در کربلا زدند

5- غزل 266 ، بیت 4

6-   از امام صادق ( علیه السلام ) نقل است که امام حسین ( علیه السلام ) فرمود : من کشتة اشکم ؛ در حالی شهید شدم که اندوهگین بودم و سزاوار است غمزده‌ای به زیارت من نیاید مگر اینکه خداوند او را خوشحال نزد خانواده‌اش بازگرداند ( شیخ صدوق ـ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، نشر اخلاق ، چاپ چهارم ، زمستان 1379 ، صفحة 207 ، حدیث 51 )

7- شیخ صدوق ـ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ، نشر اخلاق ، چاپ چهارم ، زمستان 1379 ، صفحة 183 ، حدیث اول

8- غزل 79 ، بیت 7 ـ